Діни радикализмді түсіну: Қазақстандағы экстремизм мәселесін талдау

Қымбатты оқырман, бүгін біз өте маңызды және күрделі тақырыпты талқылаймыз – діни радикализм және оның Қазақстан қоғамына әсері. Бұл мәселені түсіну үшін алдымен бірнеше негізгі сұрақтарға жауап іздейік: Неліктен адамдар радикалды идеяларға бейім болады? Қазіргі экстремизмнің тарихи тамыры қандай? Біздің қоғам бұл қатерден қалай қорғана алады?

Ойланып көріңізші, соңғы жылдары әлемде болып жатқан оқиғаларды естігенде не сезінесіз? Ауғанстандағы Талибан, Нигериядағы Боко Харам, немесе ДАИШ туралы жаңалықтар көңіліңізді қалай толғандырады? Бұл ұйымдардың барлығы "қасиетті соғыс" ұранымен әрекет етеді деп мәлімдейді. Бірақ шын мәнінде олардың әрекеттері дінге қайшы келеді. Неліктен? Келіңіз, бірге түсінуге тырысайық.

Радикализм дегеніміз не? Қарапайым түсініктеме

Радикализм – бұл шектен тыс, төтенше көзқарастар мен әрекеттерге бейімділік. Мұны былай елестетіп көрейік: егер дін – бұл жол болса, онда радикализм – сол жолдан тым оңға немесе солға ауытқып кету. Бұл ауытқу соншалықты күшті болады, адам басқаларды "жолда емес" деп санап, оларға қарсы күш қолдануға дейін барады.

Енді сұрақ туындайды: неліктен адамдар осындай шектен шығады? Себептері көп, бірақ негізгілерін қарастырайық:

Бірінші себеп – білімсіздік. Адам дінді терең түсінбесе, оңай адасуы мүмкін. Бұл жерде мысал келтірейін: медицина туралы аз білетін адам дәрілерді дұрыс қолданбаса, өзіне зиян келтіруі мүмкін емес пе? Дәл солай, діни білімі таяз адам қате түсініктерге оңай ұрынады.

Екінші себеп – әлеуметтік-экономикалық проблемалар. Жұмыссыздық, кедейлік, болашаққа деген үмітсіздік адамдарды радикалды идеяларға итермелейді. Олар өз проблемаларының шешімін экстремистік идеологияда іздейді.

Үшінші себеп – психологиялық факторлар. Кейбір адамдар өздерін "ерекше", "таңдаулы" сезінгісі келеді. Радикалды топтар дәл осы сезімді пайдаланып, адамдарды өз қатарына тартады.

Тарихи сабақ: Хариджиттер кімдер?

Енді тарихқа үңілейік. Ислам тарихындағы алғашқы радикалды топ – хариджиттер. Олар VII ғасырда, яғни 1400 жыл бұрын пайда болды. Бұл топтың тарихы бізге не үйретеді?

"Хариджи" сөзі арабша "шығу" деген мағынаны білдіреді. Олар өздерін басқа мұсылмандардан "шығып кеткендер" деп санады. Неліктен? Өйткені олар тек өздерін ғана дұрыс жолда деп есептеді.

Хариджиттердің негізгі қателігі не болды? Олар Құранның кейбір аяттарын контекстен бөліп алып, өздерінше түсіндірді. Мысалы, "Билік тек Аллаға тиесілі" деген аятты олар "Біздің пікіріміз – Алланың пікірі" деп бұрмалады. Қандай қауіпті логика, солай емес пе?

Мұны қазіргі заманмен салыстырайық. Бүгінгі радикалды топтар да дәл осылай әрекет етеді – діни мәтіндерді контекстен бөліп алып, өз мақсаттарына пайдаланады. Тарих қайталанады, бірақ біз одан сабақ ала білуіміз керек.

Қазақстандағы жағдай: Не болып жатыр?

Енді өз еліміздегі жағдайға көз жүгіртейік. Қазақстанда радикализм мәселесі қалай көрініс табуда?

Алдымен жақсы жаңалықтан бастайық: біздің мемлекет бұл мәселені ерте таныды және оған қарсы кешенді шаралар қабылдауда. 2011 жылы "Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы" заң қабылданды. Бұл заң нені реттейді? Ол діни ұйымдардың қызметін бақылап, экстремистік топтардың таралуына жол бермеуге бағытталған.

Сонымен қатар, Қазақстан мұсулмандары діни басқармасы (ҚМДБ) жанында арнайы топ құрылды. Бұл топтың мақсаты – дәстүрлі исламды түсіндіру және радикалды идеяларға балама ұсыну. Бұл неліктен маңызды? Өйткені адамдарға дұрыс білім берілмесе, олар қате ақпаратқа сенуі мүмкін.

Дегенмен, проблемалар да жоқ емес. Қазақстанның кейбір өңірлерінде, әсіресе оңтүстікте және батыста, радикалды идеялар әлі де таралуда. Неліктен дәл осы өңірлерде? Себептері бірнеше:

Біріншіден, бұл өңірлерде жұмыссыздық деңгейі жоғары. Жұмысы жоқ, болашағы белгісіз жастар радикалды насихатқа оңай ұрынады.

Екіншіден, шекаралас елдерден келетін әсер. Ауғанстан, Пәкістан сияқты елдерден радикалды идеялар жасырын жолдармен келіп жатады.

Үшіншіден, интернет арқылы таралатын экстремистік контент. Бұл әсіресе жастар үшін қауіпті, өйткені олар көп уақытын онлайн өткізеді.

Мемлекеттік стратегия: Не істеліп жатыр?

Қазақстан үкіметі радикализмге қарсы қандай шаралар қолданып жатыр? Оларды топтастырып қарастырайық:

Заңнамалық деңгейде ДАИШ, Ат-такфир уәл-хиджра сияқты экстремистік ұйымдардың қызметіне тыйым салынды. Бұл не үшін маңызды? Заңды тыйым осы топтардың ашық әрекет етуіне жол бермейді.

Білім беру саласында діни сауаттылықты арттыру бағдарламалары жүргізілуде. Адамдарға дәстүрлі исламның не екенін, ал радикализмнің қалай ерекшеленетінін түсіндіру маңызды. Мұны неге салыстыруға болады? Дәрігерлер науқастарға дұрыс тамақтану туралы білім бергендей, діни сарапшылар да рухани "тамақтануды" үйретеді.

Әлеуметтік жұмыс жастармен белсенді жүргізілуде. Спорт секциялары, мәдени іс-шаралар, кәсіби курстар – бұлардың барлығы жастарды радикалды идеялардан алшақтатуға көмектеседі. Ойланып көріңіз: бос уақыты мен энергиясы пайдалы іспен көп болған адам теріс жолға түсе ме?

Біз не істей аламыз? Практикалық кеңестер

Енді ең маңызды сұраққа келдік: қарапайым азаматтар ретінде біз не істей аламыз? Мұнда бірнеше нақты кеңестер:

Алдымен, өзіміздің діни сауаттылығымызды арттыру керек. Дінді дұрыс түсіну – радикализмге қарсы ең мықты қалқан. Дәстүрлі дереккөздерден білім алыңыз, сенімді ұстаздардан үйреніңіз.

Екіншіден, балаларымызға назар аударайық. Олар интернетте немен айналысады? Кіммен араласады? Қандай идеяларға қызығушылық танытады? Балаңызбен ашық сөйлесіңіз, оның ойларын тыңдаңыз.

Үшіншіден, қоғамдық белсенділік танытайық. Егер айналаңызда күдікті насихат немесе әрекет байқасаңыз, құзырлы органдарға хабарлаңыз. Бұл жасықтық емес, азаматтық парыз.

Төртіншіден, төзімділік пен сыйластықты насихаттайық. Әр адамның діни көзқарасын құрметтейік, бірақ экстремизмге жол бермейік. Бұл тепе-теңдікті сақтау оңай емес, бірақ өте маңызды.

Болашаққа көзқарас: Қорытынды ойлар

Қымбатты оқырман, біз бүгін өте күрделі, бірақ маңызды тақырыпты талқыладық. Діни радикализм – бұл біздің заманымыздың ең үлкен сын-қатерлерінің бірі. Бірақ тарих көрсеткендей, бұл мәселе жаңа емес. Хариджиттерден бастап бүгінгі экстремистік топтарға дейін, радикализм әрдайым білімсіздік, әлеуметтік проблемалар және психологиялық факторлардан туындайды.

Қазақстан бұл мәселемен белсенді күресуде. Заңнамалық шаралар, білім беру бағдарламалары, әлеуметтік жұмыс – бұлардың барлығы дұрыс бағытта жасалған қадамдар. Бірақ мемлекеттің күші ғана жеткіліксіз. Әрбір азамат өз үлесін қосуы керек.

Есіңізде болсын: радикализм – бұл ауру сияқты. Оның алдын алу емдеуден әлдеқайда оңай. Сондықтан білім алайық, сақ болайық және бір-бірімізге қамқор болайық. Тек бірлесе отырып қана біз бұл қатерді жеңе аламыз.

Соңғы сұрақ ретінде ойланып көріңіз: Сіз өз отбасыңызды, достарыңызды радикализмнен қалай қорғай аласыз? Бүгін үйренген білімді практикада қалай қолданасыз? Бұл сұрақтардың жауабы – біздің ортақ болашағымыздың кілті.

“Дін саласындағы мәселелерді зерттеу және оңалту орталығы” КММ 

Діни ахуалды талдау және аймақтық жұмысты үйлестіру бөлімінің теолог-маманы   

Танысбаев Саят