Дінтанушы Мұхиддин Исаұлымен әңгіме: "Діннен бездіру – бүгінгі қоғамның өзекті мәселесі"

Қазіргі заманда дін мен дәстүр арасындағы қақтығыс, жас уағызшылардың қызметі және діни радикализм мәселелері қоғамда қызу талқыланып жатыр. Аталған тақырыптар бойынша дінтанушы, оқытушы Мұхиддин Исаұлы «Ойла» подкасына берген сұхбатында өз ойларын ортаға салды. Маманның пікірінше, діннен бездіру құбылысы бүгінгі қоғамның басты мәселесіне айналған. Ол радикал ағымдардың қауіптілігі, ұлттық дәстүр мен діни киім арасындағы айырмашылық, сондай-ақ жас уағызшылардың діни білімінің жетіспеушілігі туралы ашық сөйледі.

Тілші: Мұхиддин Исаұлы, соңғы кезде қоғамда діни сұрақтар жиі талқыланып жатыр. Сіздің байқауыңызша, қазіргі таңда діннен бездіру құбылысы қаншалықты өзекті?

Мұхиддин Исаұлы: Діннен бездіру бүгінгі қоғамның өзекті мәселесіне айналды. Бұл құбылыстың негізгі себебі – радикал және деструктивті ағымдардың қоғамға тигізетін теріс әсері. Мұндай уағызшылардың әрекеті діни сауатсыздықтың және рухани құндылықтардан алыстаудың нәтижесі болып отыр.

Ислам – арабтарға ғана тән емес

Тілші: Кейбіреулер исламды арабтардың діні ретінде қарастырады. Бұл дұрыс па?

Мұхиддин Исаұлы: Мұндай көзқарас мүлдем дұрыс емес. Біріншіден, дін арабтікі емес. Екіншіден, араб ұлтының бәрі мұсылман емес. Кезінде бәрі бірдей мұсылман әскерлер исламдықты қабылдаған жоқ. Пайғамбардың уақытында Меккенің жанындағылар ғана қабылдаған. Содан кейін исламды қалай арабтың діні дейміз? Дін Алланыкі.

Ұлттық дәстүр мен діни киім

Тілші: Хиджаб мәселесі жиі талқыланады. Бұл туралы не айтар едіңіз?

Мұхиддин Исаұлы: Құранда хиджаб ормалға қатысты айтылмаған. Ол бүркену, перде деген мағынаны білдіреді. Құранда қазіргі хиджаб деп жүргендеріңді «хумур», «химар» дейді. Бүркену бар. Бірақ қалай бүркенуді әр ұлттың өзі біледі.

Бізде жас келіншек орамал, кейін кимешек тағады. Бірақ арабтарда ондай жоқ. Оларда тек хиджаб бар. Қазақта бұрындары қыздардың киіміне қарап, тұрмыс құрған ба, жоқ па, анықтау оңай болған. Арабтарда оны біле алмайсың.

Тілші: Ханафи мазхабы бойынша қандай ерекшеліктер бар?

Мұхиддин Исаұлы: Біздің ханафи мазхабында тұмшалану парыз етілмеген. Керісінше, бетін, қолын ашып жүру керек. Қағбаға келгендердің көбі біздің мазхаб бойынша арнайы амалдарын жасап, бетін ашады. Себебі адам адамды тануы керек.

Мұсылмандықты киіммен шектеуге бола ма?

Тілші: Жастар арасында орамал тағу стилі туралы не айтасыз?

Мұхиддин Исаұлы: Жастар қазіргі кезде оранудың, хиджаб тағудың стилін жасап алған. Оны олай емес, былай тағу керек деп араб стилінде тағуға тырысады. Көп блогер әйелдер де солай тағады.

Орамал таққаннан кейін, ананы айтуға болмайды, былай сөйлеуге болмайды деп уағыздайтын молдалар да табыла кетеді. Бірақ мұсылмандық, иман жүректе. Орамал тақпай-ақ, намаз оқып жүргендер де бар.

Тілші: Мұндай келіссөздер қандай салдар береді?

Мұхиддин Исаұлы: Орамал тағып, оқшауланып жүргендерді «сектанттар» дейді. Себебі олардың өз түсінігі, пайымы бар. Сен Құдайсың ба, әлде Пайғамбарсың ба? Бес, алты жыл Арабияда, Пәкістанда оқып келіп, тон пішетіндей уағызшы болатындай кім едің?!

Бірақ олар белгілі бір образ таңдап алып, сақал қойып, имидж жасап, «менің территориямда айтылғандар ғана ислам, ал территориямнан сыртқа шыққандардың түсінігі ислам емес» дейтіндер бар.

Жастардың уағызы туралы

Тілші: Жас уағызшылардың қызметі туралы не ойлайсыз?

Мұхиддин Исаұлы: Дінді жастардың қолына бермеу керек. Дін жеңіл тақырып емес. Дінді жастардан үйренбе деуімнің себебі – олардың діни білімі әлі қатаймаған. Сынақ көрмеген.

Уағыз айтып жүрген жастарда қысым болса, сонау 20-жылдардағыдай ит жеккендей айдаса, сол ұстанымдарында қала ала ма, қалмай ма?! Сондықтан жастар уағыз айтқанда өз сезімдері мен нәпсісіне беріледі. Себебі олар нәпсісін әлі тізгіндемеген.

Шетелден білім алған жастардың мәселесі

Тілші: Шетелден діни білім алып келген жастар туралы не айтасыз?

Мұхиддин Исаұлы: Шетелден білім алып келген жастар мәдениетін де, санасын да, ойын да өзгертіп келеді. Шетелден оқып келгендер дінді айтқанда, қазақша мықты білетін араб болып уағыз айтады. Себебі ол сол жақтың Абайын, Шәкәрімін оқыды. Сол жақтағы ұстазының үйретуімен, сол көзқараспен қарап уағыз айтады. Ал бізге шетелдің мәдениеті келе бермейді.

Тілші: Мазхабтардағы айырмашылықтар туралы не айтасыз?

Мұхиддин Исаұлы: Біз арабтың ханафи мазхабын ұстанып жүрміз. Иманның шарты жетеу. Ал арабтарда алтау. Біздегі жетіншісі – ақыретке және өлгеннен кейін денелеріміздің қайта тірілетініне сену. Ал арабтарда оған илану шарт емес.

Уағызшылардың қатесінен исламды қабылдаушылардан алыстаушылар көбейіп жатыр

Тілші: Қазіргі уағызшылардың әсері қандай?

Мұхиддин Исаұлы: Дүмше молдалардың ұстанымы – ғылым, білімге бағыттамауы яки айтылар әңгіменің бәрі тоқал алумен, накибпен шектелуі. Бұл дінді ұстанатындардың исламға келуіне кедергі келтіріп отыр.

«Қатты-қатты сөйлесең, мұсылман дінінен шығады» демекші, ондай уағыз айтатындар дінсіздерді дінге тартып отырған жоқ, керісінше исламға келмекші болып отырғандарды бездіріп жатыр. Уағыздарымен өзгелердің тозаққа баруына себепкер болып отыр.

Тілші: Бұл үрдістің қауіпі неде?

Мұхиддин Исаұлы: Дін мен ғылымды ұштастыра алмайтындардың ісін азғырушының өзі жасай алмайды десек болады. Өйткені азғырушы болса, «сен азғырушысың ғой» деп оларды танып отырасың. Ал уағызшыларды білмей қаласың. Бұл ғалым ғой деп, айтқандарын қабылдай бересің. Содан не ұлтың, не салтың жоқ, қалай жоғалып кеткеніңді де байқамай қаласың.